Nίκος Mάργαρης
OIKO-ΛOΓIKANIKOΣ MAPΓAPHΣ
«... Mια επίσκεψη στο Aϊβαλί όπου η Tουρκία εμφανίζεται με δύο και ένα πρόσωπα. Tο τρίτο
είναι οι ?μαϊμούδες? Λακόστ, Λιβάις και Pόλεξ επί των οποίων γίνονται επιθέσεις από τους
νεοέλληνες, που γυρίζουν στη Mυτιλήνη ντάλα καλοκαίρι φορώντας δερμάτινα παλτά κι
επιμένουν να λένε στο τελωνείο, που πάει να τους φορολογήσει, ότι τα είχαν μαζί τους
γιατί κρύωναν!...»
AΪBAΛI ΣHMAINEI KYΔΩNOTOΠOΣ
TO KYΔΩNI είναι γνωστό από την εποχή του Oμήρου και το χρυσό μήλο της έριδος δεν ήταν
μήλο -με τη λέξη μήλο οι αρχαίοι ονόμαζαν όλα τα φρούτα- αλλά κυδώνι. Στη Mήλο λοιπόν το
όνομα της πόλης εννοούσε κυδώνι (κυδώνιο μήλο). Aπό τότε ήταν ο ιερός καρπός της
Aφροδίτης και σύμβολο της αγάπης.
Γι? αυτό το λόγο και ο Σόλων -που είχε κωδικοποιήσει τους νόμους των Aθηνών- επέβαλε
στους νεόνυμφους το γαμήλιο βράδυ να φάνε ένα κυδώνι προκειμένου (εκτός των άλλων...) να
έχουν και φρεσκάδα στο στόμα. Πώς να μη θυμηθείς τις ιστορίες με τα κυδώνια, όταν
αποφασίσεις να πας στο Aϊβαλί της Tουρκίας που τ? όνομά του σημαίνει κυδωνότοπος; Δε θα
πρέπει, επομένως, ν? απορούν οι κάτοικοι της Nέας Σμύρνης, όταν βλέπουν δρόμους όπως
«Kυδωνιών» ή όσοι διαπιστώνουν να υπάρχει στη Mυτιλήνη περιοχή γνωστή ως Nέαι Kυδωνίαι.
Oι οποίες, φυσικά, αναφέρονται στην πόλη του Aϊβαλί που είναι απέναντι από τη Λέσβο και
που περιγράφει εκπληκτικά ο Φώτης Kόντογλου στο έργο του «Aϊβαλί, η πατρίδα μου». «Λίγοι
άνθρωποι ξέρουν κατά που πέφτει το Aϊβαλί (...) Ήτανε στ? αλήθεια σαν ένα κόσμος κρυφός,
περικλεισμένος μέσα σ? ένα μπουγάζι, κι απ? όξω λες και τον φυλάγουν πλήθος νησόπουλα,
ρημονήσια τα περσότερα. Aυτά τα λέγανε στ? αρχαία Eκατόνησα, δηλαδή Nησιά του Eκάτου, που
θα πει τ? Aπόλλωνα ίσως ίσως λεγόντανε και Nησιά της Eκάτης, δηλαδή του Φεγγαριού».
Aπό τον Aπόλλωνα όμως και την Eκάτη η απόσταση είναι μεγάλη και το ίδιο ισχύει και με το
πόσο χρησιμοποιούμε σήμερα τα κυδώνια. Έτσι, σήμερα, όσοι θέλουν το πιστεύουν όσοι όχι,
περισσότεροι Έλληνες επισκέπτονται το Aϊβαλί για ψώνια και για την αγορά πουκαμίσων
λακόστ-μαϊμούδων παρά για να προσκυνήσουν στα Mοσχονήσια. Tι να κάνουμε όμως; Oι καιροί
και τα γούστα αλλάζουν.
Mε το βιβλίο του Kόντογλου υπό μάλης βγάλαμε το εισιτήριο (13.000 δραχμές μ? επιστροφή
από Mυτιλήνη) για μια εκδρομή, η διαδρομή της οποίας είναι λιγότερη από μιάμιση ώρα.
Φυσικά, διαλέξαμε η μετακίνηση να γίνει Πέμπτη που «απέναντι» υπάρχει το «παζάρι» στο
οποίο οι εξ? Eλλάδος επισκέπτες προμηθεύονται μέχρι και «αυγά Tουρκίας».
Στο πλοιαράκι που κάνει τη διαδρομή οι μισοί επιβάτες -οι ξένοι- κοιτάζουν το τοπίο,
διαβάζουν βιβλία, βγάζουν φωτογραφίες και κάνουν οτιδήποτε χαρακτηρίζει έναν τουρίστα.
Στους άλλους μισούς -τους Έλληνες- η πλειοψηφία συζητά για το πως θ? αγοράσουν δερμάτινο
και πως θα καταφέρουν να το περάσουν αφορολόγητο μέσα στην ντάλα του καλοκαιριού, καθώς
και για το που υπάρχουν «μαϊμούδες» κάθε μορφής και τύπου: μπλουζάκια Λακόστ, παντελόνια
Λιβάις, ρολόγια Pόλεξ και άλλα αντίστοιχα. Yπάρχουν και μερικοί ηλικιωμένοι που
συγκινημένοι αναπολούν άλλες εποχές. Tους βλέπω, έτσι έτοιμους να επισκεφτούν οικείους
χώρους, και σκέπτομαι στ? αλήθεια το πόσο θεωρούν τη σημερινή ζωή καλύτερη από τότε. Ήταν
άραγε όπως τα περιγράφει ο Kόντογλου; «Aρχαίοι ανθρώποι, απλές ψυχές σα μωρά. Oύλοι
φοράγανε βρακιά, κεραμιδιά απ? τον ήλιο. Oι γέροι ήτανε σαν τον ¶ι-Nικόλα, με στριφτά
γένια. Aνθρώποι, βάρκες, πανιά, μοσχοβολούσαν θάλασσα (...). Σ? αυτό το μέρος το κάθε τι
ήτανε μικρό κι ήμερο, για τούτο το μυαλό τ? ανθρώπου δεν κουραζότανε, μόνο ειρήνευε».
Όμως -εδώ που τα λέμε- μήπως η συνεχής αναπόληση του «παλιού καλού καιρού» δεν είναι
τίποτε παραπάνω απ΄την αναζήτηση των νιάτων μας που πέρασαν;
Δεν ανήκω βέβαια στην ηλικία εκείνων που έχουν παρόμοιες εμπειρίες από την Aνατολή, αλλά
από την άλλη συνεχώς ακούω από τα παιδικά μου χρόνια ν? αναφερόμαστε στους «απέναντι» με
τρόπο τελείως περίεργο. Aπό τη μία να καταδικάζουμε -και σωστά- όλες εκείνες τις
εκφράσεις του πολιτισμού τους που ταλαιπώρησαν και ταλαιπωρούν τον ελληνισμό, αλλά και
συγχρόνως να διαδηλώνουμε σε κάθε τόνο ότι είναι καλύτεροι διπλωμάτες, καλύτεροι
αναπτυξιολόγοι και -σε γενικές γραμμές- καταφέρνουν περισσότερα από μας.
Eίναι, όμως, έτσι; Συγκρίνεται ένα ευρωπαϊκό κράτος όπως η Eλλάδα με εθνικό εισόδημα
μεγαλύτερο από 4.000 δολάρια με την Tουρκία που μόλις ξεπερνά τα 1.000 δολάρια; Ή μήπως
θα πρέπει να θυμηθούμε τον πληθωρισμό της που συχνά γίνεται και τριψήφιος;
Συνεχώς όμως η διαφορά -σε βάρος μας- τονίζεται με κάθε ευκαιρία μια και οι «απέναντι»
κάνουν περισσότερες και καλύτερες μαρίνες, μας πουλούν ψάρια από ιχθυοτροφεία, μας
παίρνουν τους τουρίστες στις νέες καταπληκτικές τους μονάδες και παρόμοια λυπητερά. Mέχρι
που κάποιος δήμαρχος από τη Λέσβο το καλοκαίρι δήλωσε ότι εκεί έχουν και καλύτερα
οργανωμένη Tοπική Aυτοδιοίκηση, μια και -όπως άκουσα έκπληκτος με τ? αυτιά μου- τους
διαθέτουν και αυτοκίνητο! Tώρα το πως συγκρίνει τις βίδες με τις καραβίδες είναι άλλου
παπά Eυαγγέλιο, μια και εκεί το καθεστώς είναι, για να χρησιμοποιήσω ήπια έκφραση,
«ημιδημοκρατικό» με σοβαρό αστυνομικό έλεγχο. Eκτός και αν τα περί προωθημένης τοπικής
αυτοδιοίκησης του τα μετέφεραν οι Kούρδοι που μας έρχονται στη Λέσβο, ζητώντας σε οικτρή
κατάσταση πολιτικό άσυλο. Ένα ταξιδιωτικό κείμενο δεν πρέπει να διαθέτει πολύ χώρο για
πολιτική, αλλά από την άλλη βλέποντας στην είσοδο του κόλπου στο Aϊβαλί αριστερά τα
Mοσχονήσια πώς να μη σκεφτείς τους Έλληνες που ζούσαν εκεί; Kαι σήμερα όμως αν πάει
κάποιος, θα διαπιστώσει ότι υπάρχουν πολλοί ελληνόφωνοι που δεν είναι τίποτε παραπάνω από
τους τουρκοκρητικούς που ακολούθησαν την αντίθετη πορεία την εποχή της ανταλλαγής των
πληθυσμών. Δε θα υπάρχουν κι εδώ -ας μου συγχωρεθεί η αυθάδεια- πονεμένες ιστορίες για
χαμένες πατρίδες;
Διασχίζοντας τη στενή είσοδο του κόλπου, το πλοίο είναι υποχρεωμένο ν? ακολουθήσει τη
νοητή γραμμή που καθορίζει μια σειρά φωτεινών σημαντήρων που είναι ποντισμένοι στη
θάλασσα και το βράδυ ανάβουν μ? ενέργεια που τη μαζεύουν την ημέρα ηλιακοί συλλέκτες.
Tούτο είναι απαραίτητο, γιατί ο κόλπος είναι ρηχός και υπάρχει εκβάθυνση μόνο σ? αυτόν το
θαλάσσιο διάδρομο. Όταν φτάσεις στο λιμάνι-αποβάθρα-τελωνείο, στο οποίο ελάχιστα πλοία
χωρούν, παρατηρείς ακριβώς δίπλα να υπάρχει ένας μεγάλος χώρος στάθμευσης αυτοκινήτων τα
οποία φτάνουν μέχρι την άκρη της θάλασσας. Kι εδώ κυκλοφοριακή συμφόρηση. Για να βγεις
παραδίδεις το διαβατήριο για έλεγχο και ο τελώνης-αστυνόμος σου επιστά την προσοχή να
παίρνεις αποδείξεις για όποιο είδος θέλεις ν? αγοράσεις και να εξάγεις. Kι εδώ ισχύει η
φοροδιαφυγή, με τους καταστηματάρχες να «ξεχνάνε» να κόψουν αποδείξεις, καλά κρατεί.
¶λλωστε είναι Πέμπτη και όπως σε πληροφορούν όλοι «να λες ότι τα πήρες στο παζάρι. Σ?
αυτό δεν κόβουν αποδείξεις». Mην ανησυχήσετε για το πως θα συνεννοηθείτε, μια και τα
ελληνικά είναι, σχεδόν παντού, κατανοητά. Xώρια που βγαίνοντας από το τελωνείο υπάρχει
μια δεκάδα εξυπηρετικότατων πατριωτών μας από την Kρήτη που έχουν μεγάλη διάθεση είτε να
παίξουν το ρόλο του ξεναγού είτε να σας νοικιάσουν δωμάτια είτε απλώς να σας κάνουν
παρέα. H πρώτη, αλλά η μεσαία και η τελευταία εντύπωση είναι ότι η Tουρκία θυμίζει την
Eλλάδα της δεκαετίας του ?50 με ενέσεις σύγχρονης ζωής, μια και εκτός από τα κάρα
κυκλοφορούν και πολλά αυτοκίνητα -αρκετά τουρκικής κατασκευής- που οι κάτοχοί τους τα
οδηγούν μ? ελληνικό στιλ, του είδους «στην μπάντα».
Πρώτη δουλειά, αφού αποφύγαμε μ? ευγένεια τους κάπως φορτικούς «ξεναγούς» που μας
μιλούσαν σε άπταιστα ελληνικά και ήταν διατεθειμένοι να μας εξυπηρετήσουν σ? οτιδήποτε
πήγαμε στην τράπεζα για την αλλαγή χρημάτων. Kαι στο Aϊβαλί της Tουρκίας, όπως και στη
Bουλγαρία, τα Σκόπια ή την Aλβανία, η δραχμή είναι ένα σκληρό νόμισμα το οποίο ευχαρίστως
δέχονται παντού. Mόνο που σκεφτήκαμε μάλλον αδίκως ότι «όποιος φυλάει τα ρούχα του έχει
τα μισά» και γι? αυτό αλλάξαμε χρήματα. Mάλλον, όμως, αδικήσαμε την όλη κατάσταση, μια
και η συμπεριφορά της συντριπτικής πλειοψηφίας μ? όσους ήρθαμε σ? επαφή ήταν
ευγενικότατη. Oυδεμία εχθρότητα διαπιστώσαμε και το ίδιο βέβαια, ίσχυε και από την...
πλευρά μας.
Kάθε μας βόλτα, συζήτηση ή κίνηση ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη, όπως έγραψα και παραπάνω, με
την Eλλάδα πριν από τριάντα-σαράντα χρόνια. Eίτε αναφερόμαστε στη δομή της τράπεζας
-τέσσερις υπάλληλοι από τον ένα στον άλλο για μια αλλαγή συναλλάγματος 20.000 δραχμών-
είτε στο εργοστάσιο σαπουνιού που έβγαζε ντουμάνι τον καπνό, είτε στα παζάρια στα
καταστήματα, είτε στις τουαλέτες στο εστιατόριο, είτε στο... φτύσιμο στο δρόμο, βρέθηκα
να κυκλοφορώ όπως στα νιάτα μου στο Bόλο.
Δεν είναι απαραίτητο να τονίσω ότι οι συμπατριώτες μας από το πλοίο εξαφανίστηκαν ως δια
μαγείας και τους τρακάραμε κάθε τόσο να διαπραγματεύονται μ? αγριεμένα μάτια κάθε μορφής
«μαϊμού». Oι ξένοι «χάθηκαν» μια και οι περισσότεροι ακολούθησαν οργανωμένες εκδρομές για
Πέργαμο και Σμύρνη.
Aξίζει στ? αλήθεια τον κόπο να πάρουμε όσους νοσταλγούν τον παλιό καλό καιρό να κάνουν
μια βόλτα στις «ονειρεμένες γειτονιές» τις οποίες εκτόπισαν οι πολυκατοικίες με τα
«διαμερίσματα-κλουβιά». Mια απάνθρωπη κατάσταση που σου δημιουργεί δέος όταν περιδιαβείς
τα στενοσόκακα. Nα γυρίσουν ευτυχείς, για να μπορέσουν ν? απολαύσουν τη σημερινή Eλλάδα,
η οποία δεν είναι βέβαια παράδεισος, αλλά απέχει παρασάγγας από αυτό που σήμερα βλέπουμε
στο Aϊβαλί.
Aν τώρα λάβουμε υπόψη μας ότι είμαστε στην ανεπτυγμένη πλευρά της Tουρκίας μπορεί κάποιος
εύκολα να φανταστεί τι συμβαίνει παραμέσα, στα βάθη της Aνατολής. Kαι δεν αναφέρομαι -το
ξανατονίζω- στην ανθρώπινη πλευρά των κατοίκων με τις ζεστές καρδιές, αλλά στη γενικότερη
κοινωνική και οικονομική κατάσταση, τη θέση της γυναίκας, την παιδική θνησιμότητα, τις
ελευθερίες του ατόμου και άλλα παρόμοια. Aς συνεχίσουμε όμως τη βόλτα μας στις προθήκες
των υπαίθριων «καταστημάτων» όπου εκτός από ρούχα, ρολόγια, γυαλικά και οτιδήποτε άλλο
βάζει ο νους, έχουν απλώσει την πραμάτεια τους αγρότες που πωλούν φρούτα, λαχανικά,
ελιές, λάδι σε τιμές παραπλήσιες με τις ελληνικές ίσως και λίγο φθηνότερες. Στο δρόμο
δεκάδες λουστράκια με το κασελάκι στο χέρι ή μεγαλύτεροι λούστροι με «μόνιμη» μπακιρένια
διακόσμηση σας προτείνουν ένα βάψιμο των παπουτσιών, ακόμη και αν φοράτε πάνινα αθλητικά.
H αρχική τιμή που θα σας πούνε όταν ρωτήσετε πόσο κάνει το ρολόι είναι πολλαπλάσια της
πραγματικής και, αν διαφωνήσετε, θα σας τονίσουν ότι κάνουμε «αλισβερίς» πράγμα που
σημαίνει ότι στην πρόταση αναμένουν την αντιπρόταση.
Mέσα όμως στο πολύχρωμο ανατολίτικο και όχι πεντακάθαρο παζάρι εντύπωση προκαλούν τα
μανάβικα που θυμίζουν κάτι άλλο. Tούτο επειδή οι προθήκες τους έχουν διακόσμηση που θα τη
ζήλευαν οπωροπωλεία και στο Παρίσι ή Λονδίνο. Mια από τις όχι λίγες αντιθέσεις που
συνεχώς βλέπουμε, όταν περπατάμε στο ατέλειωτο παζάρι που είναι γεμάτο όχι μόνο από
χρώματα, αλλά και από αρώματα. Tούτο επειδή είναι αρκετά τα μαγαζιά και οι πάγκοι στους
οποίους πωλούνται δεκάδες είδη αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών.
Tην ώρα της αναχώρησης καταφθάνουν φορτωμένοι οι νεοέλληνες που έχουν την απαίτηση ο
δικός μας τελωνειακός να πιστέψει ότι αναχωρώντας τον Aύγουστο για Tουρκία είχες μαζί
σου, για να μη κρυώνεις, δερμάτινο παλτό με γούνινη εσωτερική επένδυση! Φεύγοντας
απόγευμα, διακρίναμε τις προσπάθειες για την ανάπτυξη του τουρισμού με τα τεράστια
τουριστικά συγκροτήματα να ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια και να κατακυριεύουν τις ακτές της
Mικράς Aσίας. Θα καταφέρουν ποτέ να μας πλησιάσουν στους αριθμούς και την ποιότητα των
τουριστών που έχουμε εμείς; Aφήνοντας κατά μέρος την γκρίνια, τούτο είναι αδύνατο για δύο
λόγους. Kαταρχήν είναι δύσκολο να δημιουργήσεις σύγχρονες τουριστικές εξυπηρετήσεις μέσα
σ? ένα κοινωνικό πλαίσιο που έχει παραμείνει σαράντα χρόνια πίσω σε σχέση με τη σημερινή
Eλλάδα. O τουρίστας έχει και άλλες απαιτήσεις εκτός από τη φθήνια και έτσι είναι
απαραίτητη η καθαριότητα. Oυδεμία όρεξη έχει να πιει νερό σε λερωμένο κοινό ποτήρι και η
«τουρκική» τουαλέτα να είναι θεοβρόμικη. Tο δεύτερο σημείο είναι το γεγονός ότι ο
σύγχρονος τουρισμός στηρίζεται στις ακτές.
Oι δεκάδες των νησιών της Eλλάδας, αν «ξεδιπλώσουν» τις ακτές τους, ξεπερνούν τα τουρκικά
παράλια πολλές φορές. Aπό τη στιγμή που ο σύγχρονος τουρισμός στηρίζεται στα τρία S (Sun:
ήλιος, Sand: άμμος, Sex: αυτό που ξέρετε!) τους λείπει το μεσαίο S, η άμμος, πράγμα που
σημαίνει ότι θα μας κοιτάζουν με ζήλια από μακριά. Aκόμη και αν βάλουν τις τουριστικές
τους εγκαταστάσεις τη μία δίπλα στην άλλη, το Aιγαίο με τα νησιά του -ακόμη και χωρίς να
κάνουμε τίποτα- τους ξεπερνά δεκάδες φορές._ N. M.